Cukrzyca typu 2 - cichy zabójca ...

Cukrzyca typu 2 zwana również cukrzycą insulinoniezależną jest chorobą metaboliczną, która występuje na całym świecie, wśród ludzi wszystkich ras. Dotyczy ok. 85 % - 95 % ogółu pacjentów z cukrzycą. Etiologia choroby jest złożona. Cukrzyca typu 2 może wynikać z czynników genetycznych bądź środowiskowych takich jak: nieodpowiedni styl życia, w tym nieprawidłowe odżywianie, mała aktywność fizyczna czy stosowanie używek. Uznawana jest za jedną z najniebezpieczniejszych chorób cywilizacyjnych, na co wpływa fakt, że rozwija się w zastraszającym tempie oraz dane mówiące o tym, że każdego roku zapada na nią około 7 milionów ludzi, natomiast 3,8 milionów osób umiera na skutek jej powikłań. Choroba rozpoznawana i leczona jest zaledwie u 75 % chorych. Pozostałe osoby, żyją w nieświadomości do momenty ujawnienia się zagrażających ich życiu powikłań.

 

Według PTD (Polskiego Towarzystwo Diabetologiczne) cukrzycę rozpoznaje się, gdy stężenie cukru we krwi na czczo wynosi > 126 mg/dl, wartość glikemii przygodnej (próbka pobrana jest o dowolnej porze dnia, niezależnie od czasu ostatniego posiłku) lub glikemii oznaczonej w 120 minucie testu tolerancji glukozy (OGTT) wynosi ≥ 200 mg/dl i zaobserwowano przynajmniej jeden z objawów hiperglikemii takich jak: wielomocz, wzmożone pragnienie czy osłabienie. Objawy cukrzycy typu 1 charakteryzują się nagłym wystąpieniem w odróżnieniu od cukrzycy typu 2, w której jak już wcześniej wspomniany chory może przez długi czas nie odczuwać dolegliwości mimo istniejącego już procesu chorobowego. Często przypadkowe badanie stężenia cukru we krwi wskazuje lekarzowi oraz choremu na istniejące poważne zagrożenie zdrowia. Do głównych objawów cukrzycy typu 2, wynikających z hiperglikemii i niezdolności ciała do wykorzystania glukozy zalicza się:

• osłabienie;

• wielomocz;

•  nieznacznie wzmożone pragnienie;

• wzmożone łaknienie

• niewyraźne widzenie;

•  mrowienie, drętwienie rąk i stóp;

• stany zapalne narządów moczowo-płciowych

• zmiany ropne na skórze, wolno gojące się siniaki.

Z powodu braku insuliny lub jej niewystarczającej ilości, glukoza obecna we krwi nie może przedostać się do tkanek w odpowiednim stopniu, w którym mogłaby być zużyta. W związku z tym organizm zaczyna „głodować”, pomimo dostarczania odpowiedniej ilości pożywienia. Z tego powodu pacjent zaczyna odczuwać między innymi zmęczenie, senność czy zwiększone poczucie głodu. W celu odżywiania organizm zaczyna zużywać duże ilości tłuszczów, w wyniku których rozpadu powstają ciała ketonowe, początkowo występujące we krwi (ketoza), a następnie w moczu (ketonuria). Oddech chorego może przybrać zapach acetonu.

Leczenie cukrzycy przyczyniło się do wydłużenia okresu przeżycia osób chorych na tę chorobę. Zmienił się również obraz kliniczny cukrzycy, na skutek ujawnienia się powikłań w obwodowym układzie nerwowym, układzie sercowo-naczyniowym i innych narządach. Późne powikłania cukrzycy powodują, że zwiększa się umieralność chorych na skutek tej jednostki chorobowej. Zwiększa się również zapadalność na choroby serca i chorobę naczyniową mózgu, częściej występuje ślepota, zaś zgorzel stopy i amputacja występuje 20-krotnie częściej w porównaniu z populacją ogólną. Trwająca przez dłuższy czas cukrzyca, w tym leczona z niewielką intensywnością przyczynia się do powstania zmian zwyrodnieniowych, zarówno w małych naczyniach (naczynia włosowate, tętniczki i żyłki o średnicy mniejszej od 100 μm), jak i w średnich oraz dużych tętnicach. W pierwszym przypadku mowa o mikroangiopatii, w której wyróżnia się:

• retinopatię,
• nefropatię,
• tłuszczakowate obumierania skóry.

Drugi przypadek dotyczy makroangiopatii, gdzie występują takie schodzenia jak:

• zwężenie tętnic szyjnych,
• niedokrwienna choroba serca - zawał mięśnia serowego,
• tętniak aorty,
• niedokrwienna choroba mózgu-zawał mózgu,
• niedokrwienna stopa cukrzycowa

Otyłość jest uważana za jeden z najsilniejszych czynników ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2. Potwierdza to częstość występowania tej choroby u osób otyłych, gdzie cukrzyca występuje dwukrotnie częściej niżeli u osób z prawidłową masą ciała. Częstość występowania schorzenia jest jeszcze większa wśród otyłych osób, w których rodzinie są przypadki cukrzycy typu 2. Diabetogenny rozwój otyłości jest ewolucyjnym i powolnym procesem2. Badania wskazują na otyłość centralną jako czynnik poprzedzający rozwój insulinooporności, która to ma niewątpliwie największy wpływ na rozwój cukrzycy w otyłości31. Insulinooporność prowadzi do hipersekrecji insuliny i następowego szybszego wyczerpania rezerw wydzielniczych komórek β. Wraz ze wzrostem masy ciała i jednoczesnym wzrostem oporności na insulinę dochodzi do wzrostu wydzielania insuliny. Sytuacja ta stanowi obciążenie dla wewnątrzwydzielniczej funkcji trzustki.

 

Leczenie cukrzycy typu 2 opiera się na działaniu o charakterze wielokierunkowym, w tym głównie na kontroli gospodarki węglowodanowej i leczeniu zaburzeń, które towarzyszą cukrzycy, takich jak nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia i zwiększona masa ciała. W procesie leczenia cukrzycy typu 2 często niezbędne jest zastosowanie kilku, a niekiedy wszystkich poniżej wskazanych metod jednocześnie:

•  leczenia dietetycznego;
•  leczenia przy zastosowaniu aktywności fizycznej;
•  leczenia farmakologicznego:
•  doustnymi lekami hipoglikemizującymi,
•  insuliną;
•  edukacji terapeutycznej.

W patogenezie cukrzycy typu drugiego ogromną rolę odgrywa styl życia, a w tym nieprawidłowe żywienie oraz niewystarczająca aktywność fizyczna. Są to czynniki, które można zmodyfikować. Zapobieganie cukrzycy typu 2 jest wobec tego możliwe. Leczenie dietetyczne jest ważnym elementem leczenia cukrzycy typu 2. Pozwala na osiągnięcie wyrównania metabolicznego. Prawidłowe zalecenia żywieniowe powinny uwzględniać indywidualne potrzeby chorego tj. zapotrzebowanie energetyczne zależne od wieku, płci oraz rodzaju wykonywanej pracy, jak również niezbędne modyfikacje w zależności od towarzyszących schorzeń2. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne określiło główne cele leczenia dietetycznego chorych na cukrzycę, zalicza się do nich utrzymanie:

•  bliskiemu normy stężenia glukozy w surowicy krwi w celu zmniejszenia ryzyka powikłań;
• optymalnego poziomu stężenia lipidów oraz lipoprotein w surowicy, zmniejszającego ryzyko makroangiopatii;

Do podstawowych zaleceń dietetycznych dla osób chorych na cukrzycę zalicza się:

• unikanie węglowodanów prostych;
• częste spożywanie posiłków w ciągu dnia;
• stosowanie diety „zdrowego człowiek”, charakteryzującą się dużym spożyciem warzyw oraz niskim spożyciem tłuszczów nasyconych. Dieta chorujących na cukrzycę nie może odbiegać od podstawowych zaleceń zdrowego żywienia.

W cukrzycy typu 2 ważna jest zarówno dobra kontrola metaboliczna choroby jak i redukcja bądź utrzymanie prawidłowej masy ciała. Zatem, poza wyżej wskazanymi podstawowymi zaleceniami, duże znaczenie ma kaloryczność diety, która powinna pozwolić choremu na systematyczną, powolną utratę masy ciała. W tym celu należy zastosować ujemny bilans kaloryczny w wartości 500 - 1000 kcal/ dobę, co umożliwi stopniowe zmniejszenie masy ciała do ok. 1 kg/ tydzień.

Spożycie węglowodanów 

Węglowodany powinny stanowić 40 – 50% wartości energetycznej diety. Zaleca się przede wszystkim te o niskim indeksie glikemicznym  (< 50 IG), pochodzące z pełnego ziarna zbóż, warzyw, owoców i mleka o niskiej zawartości tłuszczu. Spożycie węglowodanów prostych należy ograniczyć do minimum, aż do ostatecznego wykluczenia ich z diety. Substancje słodzące (np. aspartam, sacharyna, acesulfam K), potocznie nazywane słodzikami, mogą być spożywane przez chorych na cukrzycę. Dzienną dawkę spożycia należy odnieść do zalecanych dawek spożycia podanych przez producenta na opakowaniu słodzika. Spożycie błonnika pokarmowego powinno oscylować w przedziale 20 – 35g/ dobę. 

Spożycie tłuszczów 

U osób chorych na cukrzycę spożycie tłuszczów powinno odpowiadać 30-35% wartości energetycznej dostarczanej w dobowej diecie. Ze względu na częste występowanie wśród tej grupy chorych schorzeń sercowo – naczyniowych, istotne jest ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych poniżej 10% wartości energetycznej diety, a u chorych mających podwyższone stężenie cholesterolu frakcji LDL (> 100 mg/dl) poniżej 7 %. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe (źródła: olej rzepakowy, oliwa z oliwek, margaryny miękkie) powinny stanowić 10- 15% wartości energetycznej diety, a wielonienasycone kwasy tłuszczowe (główne źródła: ryby, margaryny, oleje roślinne ) – 6 - 10 % wartości energetycznej, w tym kwasy tłuszczowe omega – 6 powinny stanowić 5 - 8%, a kwasy tłuszczowe omega – 3: 1 – 2 % energii. Osoby chore na cukrzycę powinny kontrolować zawartość cholesterolu w diecie, która nie powinna przekraczać 300 mg/dobę, a wśród chorych ze stężeniem frakcji LDL >100 mg/dl ilość cholesterolu pokarmowego nie powinna przekraczać 200 mg/ dobę. Dieta osób chorych na cukrzycę powinna charakteryzować się ograniczoną zawartością izomerów kwasów tłuszczowych. 

Spożycie białka 

W całodziennej racji pokarmowej osób z cukrzycą udział białka powinien stanowić 15 – 20%, z czego stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego powinien przyjmować wartość 1:1. Dieta nisko - węglowodanowa, a zarazem wysokobiałkowa ułatwia wyrównanie metaboliczne cukrzycy oraz utratę masy ciała. 

Witaminy i składniki mineralne 

Prawidłowe żywienie pozwala na pokrycie zapotrzebowania na witaminy oraz składniki mineralne. Ich głównym źródłem powinny być naturalne źródła pokarmowe. Wyjątek stanowią kobiety planujące ciąże oraz ciężarne, którym zaleca się suplementację kwasem foliowym. Zaleca się również suplementację wapnia w profilaktyce osteoporozy. U chorych, u których nie stwierdza się niedoborów dodatkowa suplementację jest niewskazana. 

Spożycie alkoholu 

Chory na cukrzycę powinien zostać poinformowany, o tym że alkohol powoduje zahamowanie uwalniania glukozy z wątroby, a co za tym idzie, jego spożycie (głównie bez przekąski) może sprzyjać niedocukrzeniu. Dopuszczalne jest spożycie alkoholu w ilości nie większej niż 30 g/ dobę przez mężczyzn oraz 20 g/ dobę przez kobiety. Nie zaleca się spożycia alkoholu przez pacjentów z hipertriglicerydemią, dyslipidemią, neuropatią oraz chorych z rozpoznanym zapaleniem trzustki w wywiadzie.

Spożycie soli kuchennej 

Spożycie soli kuchennej przez osoby chore z prawidłowym ciśnieniem tętniczym powinno mieścić się w przedziale 5000 – 6000 mg/dobę, a przez osoby z umiarkowanym nadciśnieniem tętniczym nie powinno przekraczać 4800 mg/dobę. Pacjenci z nadciśnieniem tętniczym oraz nefropatią powinni ograniczyć spożycie soli kuchennej do 4000 mg/dobę. 

Stosowanie wymienników węglowodanowych 

Wymiennik węglowodanowy (WW) jest jednostką pozwalającą scharakteryzować skład produktu żywnościowego, która ułatwia obliczenie zawartości węglowodanów (w tym głównie skrobi) w produktach spożywczych. Jeden wymiennik węglowodanowy oznacza ilość konkretnego produktu żywnościowego, w której zawartych jest 10 g węglowodanów przyswajalnych. Wymienniki węglowodanowe pozwalają na urozmaicenie diety, poprzez wprowadzanie rozmaitych produktów przy równoczesnym utrzymaniu na stałym, pożądanym poziomie zawartości węglowodanów w posiłkach. Pacjent powinien otrzymać informację dotyczącą liczby wymienników węglowodanowych, którą może spożyć w ciągu doby i danego posiłku. Chory sam wybiera produkty wchodzące w skład poszczególnych posiłków. Np. śniadanie, które ma zawierać 3 WW może składać się z płatków owsianych (20 g = 1 WW) na mleku (250 g = 1 WW) oraz średniego jabłka (1 WW), czy też zupełnie innych produktów w innych kombinacjach. 

Dieta odgrywa dużą rolę we wszystkich postaciach cukrzycy. Powinna być stosowana w celu zapewnienia odpowiedniego, fizjologicznego odżywienia chorego, przy możliwie jak najdokładniejszym dostosowaniu wartości energetycznej pożywienia oraz składu posiłków do indywidualnych potrzeb chorego. 

Leczenie wysiłkiem fizycznym 

W przypadku, gdy stężenie cukru we krwi u osób z rozpoznaną cukrzycą typu 2 nie jest na tyle wysokie by konieczne było podanie leków doustnych lub insuliny, zaleca się leczenie niefarmakologiczne. Obejmuje ono zastosowanie odpowiedniej diety oraz aktywności fizycznej, która stanowi ważny element postępowania niefarmakologicznego. Również w późniejszych okresach choroby, charakteryzujących się wyższym stężeniem cukru we krwi oraz koniecznością przyjmowania leków obniżających owo stężenie, wysiłek fizyczny stanowi bardzo istotny element leczenia. Większa aktywność fizyczna korzystnie wpływa na wzrost wrażliwości tkanek obwodowych na insulinę, kontrolę glikemii oraz profil lipidowy. W cukrzycy typu 2, której bardzo często towarzyszy nadwaga i otyłość, niezwykle cennym efektem aktywności fizycznej jest zmniejszenie zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie oraz łatwiejsze utrzymanie należnej masy ciała. Badanie fińskie Finnish Diabetes Prevention Study (FDPS) oraz badanie amerykańskie Diabetes Prevention Program (DPP) wykazały, że w czasie trwającej około 3 lat obserwacji, intensywna zmiana stylu życia, która obejmowała dietę oraz zwiększoną aktywność fizyczną, spowodowała u otyłych osób z upośledzoną tolerancją glukozy zmniejszenie ryzyka rozwoju cukrzycy aż o 58%. Korzyści te były związane przede wszystkim z utratą masy ciała.

http://www.art-gallery.pl/pl,rysunki_satyryczne,informatyczne,85.html

Piśmiennictwo:

•  Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. Zalecenia Kliniczne Dotyczące Postępowania u Chorych na Cukrzycę 2011. Diabetologia Praktyczna, Gdańsk, 2011
•  Tatoń I., Czech A.: Diabetologia Tom I. Wydawnictwo PZWL. Warszawa 2001
• The American Diabetes Association. Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus. Diabetes Care Vol. 34, Suplement 1
• Janeczko D.: Czy rzeczywiście cukrzyca typu 2 ?Diabetologia Praktyczna 2006, Tom 7, 4, 248-257
• Frank. B.: Globalization of Diabetes. The role of diet, lifestyle, and genes, Diabetes Care 2011,34:1249-1257
• Nowakowski A.: Epidemiologia cukrzycy. Diabetologia Praktyczna 2002, tom 3, nr 4, 181-185
• Sieradzki J.: Otyłość a cukrzyca. Przewodnik lekarski 2000
• Kinalska I.: Otyłość a cukrzyca. Problemy terapeutyczne. Adres www.cukrzycaazdrowie
• Tuomilehto J., Lindstrom J., Eriksson J.G. i wsp.: Prevention of type 2 diabetes mellitus by changes in lifestyle among subjects with impaired glucose tolerance. N. Engl. J. Med. 2001; 344: 1343-1350
• Knowler W.C., Barrett-Connor E., Fowler S.E. i wsp.: Diabetes Prevention Program Research Group: Reduction in the incidence of type 2 diabetes with lifestyle intervention or metformin, N. Engl. J. Med., 2002; 346: 393-403