Dieta w prewencji nowotworów piersi

W raporcie z 1982 roku pod tytułem „Dieta, żywienie i nowotwory”, Amerykańska Akademia Nauk donosi, że żywność i żywienie w około 50 % przypadków  decyduje o powstaniu nowotworów u ludzi. Rola poszczególnych czynników żywieniowych w związku z występowaniem raka piersi nie jest w pełni znana. W obecnych czasach wielu naukowców prowadzi na świecie  badania  mające na celu wskazanie zależności między odżywianiem a ryzykiem wystąpienia nowotworu piersi.

 

         Różne składniki żywności mogą wpływać na organizm zarówno w sposób pozytywny jak i negatywny. Niektóre z nich w sposób pośredni przyczyniają się do  rozwoju nowotworów narządowych, inne zaś działają antykancerogennie (poprzez udział w mechanizmach takich jak: naprawa uszkodzonego DNA, chemiczna bądź enzymatyczna inaktywację substancji szkodliwych, aktywność antyoksydacyjną czy oczyszczanie komórek z mutagenów).

      Dieta w profilaktyce chorób nowotworowych odgrywa zatem znaczącą rolę. By zmniejszyć ryzyko zmian nowotworowych, w tym także raka piersi należałoby wprowadzić do codziennego sposobu żywienia pewne zmiany. Najistotniejsze związane są z ilością tłuszczu, zawartości antyoksydantów oraz błonnika pokarmowego w pokarmach. Pozytywny efekt profilaktyczny ma wzbogacanie posiłków o owoce i warzywa, które są cennym źródłem wielu substancji odżywczych, koniecznych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Główną przyczyną zapoczątkowania karcynogenezy jest uszkodzenie DNA komórki, spowodowane przez czynniki mutagenne np. wolne rodniki. Zmiana niewłaściwego stylu życia na prawidłowy polegający na ograniczeniu tłuszczu w diecie, zaprzestanie palenia papierosów, umiarkowanie w piciu alkoholu, unikanie dużej ilości soli oraz żywności wędzonej może w znacznej mierze zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwory.

Otyłość

Wpływ otyłości na ryzyko wystąpienia raka piersi związany jest w dużym stopniu  z menopauzą wśród kobiet. Przed wystąpieniem menopauzy, otyłe kobiety są mniej narażone za zachorowanie na raka piersi niż kobiety o prawidłowej masie ciała. Jednak po menopauzie, ryzyko wśród otyłych kobiet jest już 1,5 razy większe. Zarówno zwiększone ryzyko wystąpienia raka piersi jak i zgony z tej przyczyny związane są ze zwiększoną produkcją estrogenów wśród otyłych kobiet. Przed menopauzą jajniki są głównym źródłem estrogenów, a po menopauzie, kiedy jajniki przestają produkować hormony, tkanka tłuszczowa staje się najważniejszym źródłem estrogenów. Poziom estrogenów u kobiet otyłych po menopauzie jest od 50  do 100 % wyższy niż wśród szczupłych kobiet. Wrażliwe na estrogen tkanki są bardziej  stymulowane wśród otyłych kobiet, co prowadzi do szybszego wzrostu między innymi nowotworu piersi. Innym czynnikiem  związanym  z większą śmiertelnością wśród otyłych kobiet jest trudniejsze wykrycie raka, co przyczynia się do tego, że nowotwór jest zwykle wykrywany w późniejszym stadium.

Spożycie tłuszczów

Wysokie stężenie estrogenów w organizmie kobiety związane jest ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwór piersi zarówno przed jak i po menopauzie. Nadmierna konsumpcja tłuszczów, głównie poprzez zwiększenie całodniowej podaży energii w diecie, wpływa na zwiększony poziom estrogenów, w tym głównie estradiolu.

1.Tłuszcze omega-6

Występują w większości olejów roślinnych i margaryn. Mimo, iż tłuszcze omega-6 należą do Wielonienasyconych Kwasów Tłuszczowych niezbędnych w procesie prawidłowego wzrostu organizmu, ich większej konsumpcji towarzyszy wzrost zachorowań na raka piersi. Stwierdzono, że zbyt duża zawartość kwasów omega-6 w żywności stymuluje przyrost komórek tłuszczowych, powstawanie ognisk zapalnych i sprzyja krzepnięciu krwi, przyczyniając się do większej proliferacji komórek rakowych.

2.Tłuszcze omega-3

Kwasy tłuszczowe omega-3 występują w mięsie tłustych ryb lub w suplementach diety zawierających oczyszczony rybi tran. Dieta bogata w kwasy omega-3 hamuje karcynogenezę między innymi poprzez hamowanie ekspresji onkogenów. Według naukowców najlepszą metodą zapobiegania nowotworowi piersi jest codzienne spożywanie kwasów tłuszczowych omega-3, które skuteczniej niż inne produkty hamują niekorzystne działanie estrogenów.

We współczesnej diecie przeważają tłuszcze omega-6. Ma to istotne znaczenie w patogenezie nowotworów, w tym także raka piersi. Stosunek kwasów omega-3 do omega-6 w zachodniej diecie wynosi 15:1,a powinien wynosić 4:1. Prawidłowa proporcja kwasów tłuszczowych omega-3 do omega-6 jest istotna ze względu na zachowanie w organizmie równowagi pomiędzy procesami antyoksydacyjnymi i prooksydacyjnymi. Przewaga w diecie kwasów z rodziny omega-6 może powodować nasilenie procesów oksydacyjnych wraz z powstaniem nadmiernej ilości wolnych rodników. Kwasy wielonienasycone z rodziny omega-3 wykazują działanie antyoksydacyjne w przemianach metabolicznych kwasów omega-6.

3.Nasycone kwasy tłuszczowe

Tłuszcze nasycone znajdują się przede wszystkim w produktach pochodzenia zwierzęcego. W organizmie człowieka zwiększają stężenie lipoproteiny LDL, której główną funkcją jest transport cholesterolu z wątroby do tkanek obwodowych, co sprzyjaj rozwojowi miażdżycy oraz innych chorób układu krążenia. Amerykańscy naukowcy postanowili zbadać wpływ spożycia czerwonego mięsa, które jest bogate w nasycone kwasy tłuszczowe, na ryzyko występowania nowotworów piersi wśród kobiet przed menopauzą (26-46 lat). Powstanie nowotworu piersi było ściśle związane ze zwiększonym spożyciem czerwonego mięsa. Przy dziennym spożyciu około 1,5 porcji ryzyko względne zachorowania na nowotwór piersi było najwyższe (1,9-2). Naukowcy przypuszczają, że zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwór piersi wiąże się ze zwiększoną zawartością cholesterolu w organizmie kobiet.

 

Błonnik pokarmowy

W badaniach przeprowadzonych zarówno na zwierzętach jak i na ludziach zauważono, że błonnik pokarmowy, głównie w postaci rozpuszczalnej (występuje np. w płatkach owsianych), zmniejsza stężenie estrogenów we krwi aż o 36 %, co daje 54-procentowe zmniejszenie ryzyka nowotworu piersi u kobiet w wieku przedmenopauzalnym. Dzieje się tak, ponieważ błonnik tworzy nośniki estrogenów i zatrzymuje je w jelitach, przez co nie wracają one z powrotem do krwioobiegu. Badania te nie znalazły potwierdzenia wśród kobiet po menopauzie. Niemniej jednak badacze są zgodni, że błonnik pokarmowy może odgrywać dużą rolę w prewencji raka piersi wśród kobiet w wieku przedmenopauzalnym.

Spożycie warzyw i owoców

Związki chemiczne zawarte w większości warzyw i owoców (tj. niektóre witaminy i minerały) potrafią oddziaływać na cykl komórkowy, który reguluje działanie i wzrost wszystkich żywych istot. Odpowiednia regulacja tego cyklu jest niezmiernie ważna dla prawidłowego rozwoju oraz zachowania zdrowia w przypadku wielu organizmów komórkowych. W chwili, gdy cykl komórkowy nie działa należycie, mogą pojawić się nowotwory oraz inne choroby zwyrodnieniowe. Związki zawarte w owocach i warzywach zapewniają poprawne zakończenie cyklu, którego celem jest powstanie dwóch komórek potomnych.

Do ważniejszych mechanizmów w działania związków chemicznych zawartych w owocach i warzywach zalicza się do nich między innymi:

• działanie przeciwutleniające;
• zwiększenie aktywności ochronnych enzymów detoksykujących;
• wzmocnienie funkcji układu immunologicznego;
• konkurowanie z naturalnie produkowanym estrogenem.

W badaniu kliniczno-kontrolnym przeprowadzonym przez Hirose K i wsp. wśród 36 944 japońskich kobiet, w tym 1886 z rakiem piersi, zaobserwowano mniejsze ryzyko wystąpienia tej choroby wśród 455  kobiet przed menopauzą, które spożywały warzywa 5 razy w tygodniu lub częściej. Ryzyko w tej grupie kobiet było niższe o 30 % w porównaniu z kobietami, które spożywały warzywa 2 razy w tygodniu lub rzadziej.

Soja  

Należąca do roślin strączkowych soja zawiera składniki, które obniżają poziom estrogenów. Przypuszcza się, że jej składniki mogą mieć także bezpośredni wpływ na wzrost komórek nowotworowych. Mowa tu o izoflawonach sojowych takich jak: genisteina, daidzeina i glyciteina, których działanie jest podobne do przeciwestrogenowego leku, Tamoxifenu. Lek ten stosowany jest w leczeniu raka sutka dla spowolnienia przebiegu i rozprzestrzeniania się choroby. Stosowany także w grupie kobiet wysokiego ryzyka, zmniejsza częstotliwość wystąpienia raka piersi o połowę. Izoflawon genisteina jest cząsteczką, która swoją budową przypomina estrogeny. Dzięki temu podobieństwu z łatwością zajmuje miejsce silniejszych estrogenów chemicznych oraz naturalnych w receptorach tkanki piersiowej. Do innych właściwości przeciwrakowych soi należy tworzenie cząsteczek nośnych, które wiążą estrogeny z pożywienia. Spożywanie  znacznej ilości soi zmniejsza gęstość tkanki piersiowej, dzięki czemu radiolog przeprowadzający mammografię, nie ma problemów z wczesnym rozpoznaniem zmian nowotworowych.

Spożycie herbaty

Herbata posiada nowo odkryte działania przeciwnowotworowe. Właściwości  te wykazuje zarówno zielona herbata, czarna oraz herbata ulung. Produkowane są one powszechnie na całym świecie z gatunku Camelia sinensis. Inne równie popularne herbaty „smakowe” czy „ziołowe”, mogą nie posiadać takich właściwości jak prawdziwa herbata. Ochronne właściwości herbaty związane są z zawartymi w niej polifenolami zwanymi katechinami. Szczególne rolę odgrywa galusan epikatechina, inaczej EGCG, będąca jednym z najsilniej działających związków spożywczych przeciwdziałających tworzeniu nowych naczyń krwionośnych, zasilających komórki nowotworowe. EGCG znajduje się w większych ilościach w herbacie, która nie została poddana procesowi fermentacji, koniecznemu do wytworzenia czarnej herbaty. Stąd też, jej największą zawartością cechuje się zielona herbata, która nie została poddana temu procesowi.

 

Spożycie alkoholu

Badania eksperymentalne i epidemiologiczne potwierdzają, że spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór piersi. Wzrasta ono wraz z ilością wypijanego alkoholu, jednak nie oszacowano tak zwanej bezpiecznej dawki alkoholu, która nie miałaby wpływu na zdrowie. W badaniach wykazano także, że spożycie jednego drinka dziennie ( około 10 g czystego etanolu ) powoduje wzrost ryzyka raka piersi o 7 - 11 %. W Wielkiej Brytanii spożycie alkoholu powoduje około 2000 zachorowań na nowotwór piersi każdego roku. Alkohol i estrogeny są metabolizowane w wątrobie. Długotrwałe wystawianie wrażliwych komórek wątrobowych kobiet na działanie alkoholu powoduje ich niszczenie, obniżając tym samym przetwarzanie estrogenów. W efekcie dochodzi do wzrostu poziomu estrogenów we krwi, zwiększającego ryzyko zachorowania na raka piersi.

 

Aktywność fizyczna

Według Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem od 25 do 30 % przypadków raka piersi jest ściśle związanych z brakiem aktywności fizycznej i nadmierną masą ciała. Ryzyko rozwoju choroby jest wyższe wśród otyłych kobiet o około 60 %. W kanadyjskich badaniach stwierdzono natomiast, że duża aktywność fizyczna pomiędzy 11 a 24 rokiem życia może wpłynąć na istotną redukcję ryzyka zachorowania na raka piersi. Nowotwór ten częściej dotyka kobiety rzadziej uprawiające sport (40 % przypadków). Instytut Onkologii w Warszawie przeprowadził badanie wśród kobiet chorych na raka, pochodzących z dużego miasta i ze wsi. Stwierdzono, że nowotwór piersi dwukrotnie częściej dotyka mieszkanki dużego miasta, które są mniej aktywne fizycznie w przeciwieństwie do kobiet mieszkających na wsi. Poza tym aktywność fizyczna pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała, zapobiegając rozwojowi nadwagi i otyłości, które wpływają na zwiększenie ryzyka wystąpienia raka piersi.

Podsumowanie

Styl życia  może w istotny sposób wpływać na występowanie raka piersi. Dzieje się, tak głównie za sprawą wzmacniania i osłabiania sił obronnych organizmu oraz oddziaływania  rozmaitych czynników na układ hormonalny kobiet.

Masa ciała wraz ze zwiększoną zawartością tłuszczu w organizmie kobiecym, stanowi jeden z głównych czynników, zwiększających ryzyko zachorowania na nowotwór piersi. Spowodowane jest to głównie nadmierną produkcją estrogenu przez tkankę tłuszczową. 

Również znaczenie diety oraz  jej składowych jest niepodważalne. Do powstania nowotworu piersi przyczynia się głównie wysokowęglowodanowa, zbyt tłusta dieta z przewagą tłuszczów nasyconych o konfiguracji „trans” oraz nieodpowiednim stosunku kwasów omega-3 i omega-6.

Zachowania antyzdrowotne takie jak: nadmierne spożycie alkoholu, mała aktywność fizyczna czy późna ciąża wpływają pozytywnie na wystąpienie raka piersi, głównie wśród kobiet w wieku okołomenopauzalnym.

Stosowanie się do pewnych zaleceń żywieniowych może w sposób bezpośredni lub pośredni zmniejszyć ryzyko wystąpienia raka piersi. Do zaleceń tych zalicza się między innymi: zwiększenie spożycia warzyw i owoców, umiejętne stosowanie ziół i przypraw oraz dostarczanie organizmowi niezbędnych do walki z nowotworem minerałów.

Istotne znaczenie w profilaktyce nowotworowej odgrywa także zwiększona aktywność fizyczna. Ważne by przejawiała się ona głównie częstymi, o zwiększającej się intensywności ćwiczeniami aerobowymi takimi jak spacer, bieganie czy pływanie.

Do ochronnych czynników zachorowania na raka piersi zalicza się również wczesną, pierwszą, donoszoną ciążę i karmienie piersią. Obydwa czynniki zmniejszają ryzyko wystąpienia nowotworu piersi w późnym wieku.

Przestrzeganie powyższych zaleceń chociażby w niewielkim stopniu, może uchronić wiele kobiet na świecie, w tym posiadających jak i nie posiadających predyspozycje genetyczne, przed zachorowanie na nowotwór piersi. Ma to ogromnie znaczenie w poprawie jakości życia kobiet, dając im tym samym większą szansę na przeżycie długich lat w zdrowiu. 

---

Piśmiennictwo: 

Krasuska M., Rola odżywiania w profilaktyce onkologicznej, Zdrowie Publiczne 2006; 116, 2: 296-300

[1] Kohlmeier L, Simonsen N, Mottus K., Dietary modifiers of carcinogenesis,  Environ Health Prospect 1995; 103, suppl. 8: 177-184

[2] Willet WC., Diet and cancer, Oncologist 2000; 5: 393-404

[3] Kardasz M., Pawłowska D., Rola składników odżywczych oraz innych substancji w powstaniu nowotworów, Nowa Medycyna, 2008 vol. 2, s 7-14

[4] Obesity and  Overweight, artykuł dostępny w World Wide Web: www.who.int

[5] Friedenreich CM., Review of anthropometric factors and breast cancer risk. European Journal of Cancer Prevention 2001, artykuł dostępny w World Wide Web: www.journals.lww.com

[6] Body mass index, height, and postmenopausal breast cancer mortality in a prospective cohort of U.S. women. Cancer Causes and Control 2002, s 325-322

[7] Obesity and Cancer. National Cancer Institute, artykuł dostępny w World Wide Web: www.cancer.gov

[8] Merklinger – Gruchała A., Spożycie tłuszczów, stężenia steroidów jajnikowych, a ryzyko zachorowania na nowotwór piersi,  Ginekologia Praktyczna, 2009;  vol. 2: 29-32

[9] Ziemlański Ś., Normy żywienia człowieka. Podstawy Fizjologiczne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2001,  s 58-75

[10] Thiébaut A., Chajès V., Gerber M., Dietary intakes of omega-6 and omega-3 polyunsaturated fatty acids and the risk of breast cancer, International Journal of Cancer, 2009; 15; 124(4): 924-931

[11] Grzegorczyk A., Cielecka E. Żywność bezpieczna dla zdrowia jako narzędzie w walce z chorobami nowotworowymi, Medycyna rodzinna, 2009; 4: 64-69

[12] Simopoulous AP., The importance of the ratio of omega-6 to omega-3 essential fatty acids, Biomed Pharmacother, 2002, 56 (8): 365-379

[13] Chaje`s V., Thie´baut A., Rotival M., Association between Serum trans-Monounsaturated Fatty Acids and Breast Cancer Risk in the E3N-EPIC Study, American Journal of Epidemiology, 2008; 167: 1312-1320

[14] Czerwone mięso zwiększa ryzyko raka piersi, artykuł dostępny w World Wide Web: www.dziennik.pl

[15] Cho E,; Chen W., Hunter D.; Red Meat Intake and Risk of Breast Cancer Among Premenopausal Women, Archives of Internal Medicine, 2006; vol. 166: 2253-2258

[16] Keane M., Chace D., Dieta w Chorobach Nowotworowych, Wydawnictwo Filar, Warszawa, 1998, s 93-104

[17] Barbour W., Devine C., Dietary Carbohydrates and Breast Cancer Risk, artykuł dostępny w World Wide Web: www.envirocancer.cornell.edu

[18] Ciok J., Dolna A., Glycemic index and cancer, Współczesna Onkologia 2005, vol 9: 4 (183-188)

[19] Kamińska M., Dieta uboga w węglowodany zmniejsza ryzyko zachorowań na raka, artykuł dostępny w World Wide Web: www.medycyna24.pl

[20] LaMont S., Fiber, Fat and Breast Cancer Prevention, artykuł dostępny w World Wide Web: www.healthy.net

[21] Warren B., Vegetables and Fruits and the Risk  of Breast Cancer, Artykuł dostępny w World Wide Web: www.envirocancer.cornell.edu